آیا تاکنون با خارش پوست مواجه شده‌اید و احساس کرده‌اید که این مشکل بیشتر از یک وضعیت ناخوشایند موقت است؟ این عارضه اغلب ساده گرفته می‌شود، اما تأثیرات گسترده‌ای را بر زندگی انسان می‌گذارد. چراکه وقتی به یک مشکل مزمن تبدیل می‌شود، می‌تواند زندگی روزانه و کیفیت زندگی را به چالش بکشاند.
این اتفاق که می‌تواند از یک ناحیه محدود پوست شروع شده و سپس به سراسر بدن گسترده شود را می‌توان به‌عنوان یک نشانه اختلال در سلامت پوست در نظر گرفت. خشکی پوست، دانه‌های پوستی، حساسیت به برخی داروها و بالارفتن میزان دمای بدن از دلایل این عارضه هستند. در این مقاله از صندلی به بررسی علل و عوارض مختلف خارش پوست، اثرات آن بر کیفیت زندگی و راهکارهای مؤثر برای مدیریت و درمان این وضعیت آزاردهنده خواهیم پرداخت.
خارش پوست چیست؟
پروریت یا خارش پوست (به انگلیسی:Itchy skin یا Pruritis) یک حس آزاردهنده و ناخوشایند است که ممکن است در هر قسمتی از بدن احساس شود. این احساس می‌تواند از طریق تحریک عصب‌های پوستی به وجود بیاید و باعث تمایل به خارش‌کردن محل مورد تحت‌تأثیر می‌شود. این حساسیت ممکن است به‌صورت موقت یا مزمن بوده و می‌تواند از خفیف تا شدید و مزاجی باشد. گاهی اوقات هم می‌تواند باعث بروز راش‌ها یا کهیر و تحریکات پوستی شود. همچنین ممکن است ناشی از موارد گوناگونی مانند التهاب پوست، حساسیت به مواد شیمیایی، عفونت‌ها، بیماریهای داخلی، تأثیرات جانبی داروها یا حتی عوامل روحی و روانی باشد.
در واقع این عارضه یک بیماری مستقل محسوب نمی‌شود بلکه می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری در نظر گرفته شود. بسیاری از افراد از طریق خارش در برابر تغییرات بدن خود نسبت به محیط، واکنش به مواد شیمیایی یا حتی تغییرات در وضعیت روحی پاسخ می‌دهند. به‌عبارت‌دیگر، خارش می‌تواند یک سیگنال از بدن باشد که به ما می‌گوید چیزی نیاز به توجه دارد. برای تشخیص و مدیریت این عارضه، مهم است تا علت این حالت مورد ارزیابی و بررسی پزشکی قرار گیرد تا درمان مناسب و کارآمد انجام شود.
علائم خارش پوست
علائم خارش پوست می‌توانند بسیار گوناگون و بسته به علت اصلی آن متغیر باشند. در ادامه، تعدادی از علائم معمول این عارضه ذکر شده‌اند:
- تحریک پوستی: مناطقی از پوست ممکن است قرمز شده و اثرات التهابی نشان دهد. حتی ممکن است با تحریکات فیزیکی مانند خراشیدن، لکه‌های پوستی یا تاول همراه باشد.
- خشکی پوست: در برخی موارد، خشکی و ترک‌خوردگی پوست همراه با خارش مشاهده می‌شود و این ممکن است به‌عنوان یک نشانه از علائم پوستی مثل اگزما (eczema) باشد.
- تورم و التهاب: بعضی از افراد با خارش ممکن است تورم و پوست ملتهب در منطقه‌های مشخصی از پوست را تجربه کنند.
- تغییر در رنگ پوست: خارش ممکن است باعث تغییر رنگ پوست در مناطق مختلف شود، از جمله قرمزی یا تغییرات در پیگمان‌های پوست.
- سوزش و گرما: برخی افراد ممکن است در مناطق متأثر از خارش احساس سوزش یا گرما داشته باشند.
- بثورات: در بعضی موارد، خارش ممکن است با ظاهر بثور یا متورم همراه باشد که نشان‌دهنده وجود التهاب یا عفونت در پوست است.
علت خارش پوست
دلیل خارش پوست ممکن است ناشی از مسائل ساده مثل خشکی پوست تا مشکلات پیچیده‌تر باشد و حتی برخی اوقات بدون هیچ درمان خاصی، برطرف می‌شود. اما برخی از دلایل آن عبارت‌اند از:
- آلرژی و استفاده از مواد شیمیایی: تماس با مواد شوینده، صابون‌ها یا محصولات آرایشی که حساسیت پوستی ایجاد کنند، حساسیت به مواد مختلف غذایی، گرده گلها و حتی گزش حشراتی مثل پشه یا عنکبوت یا گیاهان سمی می‌تواند خارش پوستی ایجاد کند.
- التهاب پوستی (درماتیت): برخی از التهاب‌های پوستی مانند اگزما و درماتیت اتوپیک، کهیر، پسوریاسیس و… ممکن است با خشکی، قرمزی، ایجاد لکه‌های ملتهب بر روی سطح پوست و خارش همراه باشند.
- عفونت پوستی: عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا قارچی می‌توانند خارش پوستی را ایجاد کنند. زرد زخم و فولیکولیت دو نمونه رایج از عفونت‌های قارچی و باکتریایی هستند که می توانند باعث ایجاد این عارضه شوند.
- بیماریهای داخلی: برخی از بیماریهای داخلی مانند کمبود گلوبولین‌های خون و فقر آهن، اختلالات کبدی یا کلیوی، مشکلات تیروئیدی، عفونت ایدز، دیابت یا دیالیز، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی می‌توانند به‌عنوان علت کمتر شایع برای این عارضه در نظر گرفته شوند.
- تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی مانند آنچه در دوران بارداری، دوران قاعدگی یا در سنین پیری رخ می‌دهد، ممکن است با خارش پوست همراه باشد. مصرف برخی از داروها مثل آلوپورینول، آمیودارون، داروهای فشارخون، داروهای ادرارآور، استروژن ها و… نیز می توانند باعث ایجاد این عارضه شوند.
- اختلالات روانی و برخی بیماری های سیستم عصبی: زونا، ام اس، سکته، تومورهای مغزی و فشارهای روانی و استرس و اختلالاتی مانند وسواس فکری، سایکوز یا همان جنون، تریکوتیلومانیا و… می‌توانند به‌عنوان عاملی که خارش پوست را تشدید کنند، نقش داشته باشند.
عوارض خارش پوست
خارش پوست ممکن است عوارض مختلفی ایجاد کند که بسته به علت اصلی آن و نحوه تداوم آن متغیر باشد. برخی از عوارض آن عبارت‌اند از:
- ممکن است باعث بروز بثورات یا تحریکات و آسیب‌های پوستی شود که می‌تواند به آسیب‌های جلدی منجر شود.
- افراد ممکن است به‌عنوان یک واکنش به به خارش سطح پوست خود، به خودتراشی (خراشیدن مکرر) بپردازند که این ممکن است باعث آسیب‌دیدن پوست و حتی عفونت‌های ثانویه شود.
- خارش شدید می‌تواند باعث اختلال در خواب شود.
- خارش مداوم می‌تواند به‌عنوان یک عامل تنش‌آور عمل کند و باعث افزایش استرس، اضطراب و افسردگی و تأثیر منفی بر روحیه افراد شود.
- افرادی که با خارش پوست مواجه هستند، ممکن است اصلاً احساس راحتی نداشته باشند و این موضوع می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی آنها منجر شود.
- خارش شدید ممکن است باعث خراشیدگی گاه‌به‌گاه پوست شده و این امر می‌تواند منجر به ورود باکتری‌ها و ویروس‌ها و در نتیجه، عفونت‌های ثانویه در مناطق آسیب‌پذیر پوستی شود.
چه زمانی خارش پوست خطرناک می شود؟
خارش پوست به طور عمومی یک علامت است و بستگی به علت اصلی و شدت آن متغیر است. بااین‌حال، برخی اوقات این عارضه ممکن است خطرناک بوده و نیاز به توجه فوری داشته باشد. در این گونه موارد حتماً آن را جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید.
- اگر خارش، ناگهانی ایجاد شود یا شدت آن به طور ناگهانی افزایش یابد.
- اگر به طور ناگهانی تغییرات ناشی از خارش را در پوست خود مشاهده می‌کنید، مانند تغییرات در رنگ یا بافت پوست.
- اگر همراه با علائم دیگری مانند تورم شدید، تغییر شدید رنگ پوست، حملات آلرژیک (آنافیلاکسی) گلودرد، تنگی نفس یا علائم سیستمیک دیگر مانند تب، لاغری ناگهانی، گشادگی لنف‌ها و… باشد.
- اگر خارش به حدی شدید شود که بر عملکرد روزانه شما تأثیر بگذارد، مثلاً مانع خواب، کار یا فعالیت‌های روزانه شما شود.
- اگر خارش همراه با تغییرات جلدی مانند بثورات، التهابات، خشکی یا ترشحات غیرعادی باشد
- اگر خارش برای مدت‌زمان طولانی (بیش از ۲ هفته) ادامه داشته و با وجود درمان بازهم بهبودی حاصل نشده، این ممکن است نشان‌دهنده وجود یک مشکل پایدارتر در سلامت پوست یا بدن باشد که نیاز به ارزیابی دارد.
نحوه درمان خارش پوست
نحوه درمان خارش پوست بستگی به علت اصلی آن دارد. در ادامه، چند راهنمای عمومی برای درمان خارش پوست آورده شده است. بااین‌حال، مهم است که برای تشخیص دقیق و تجویز درمان مؤثر، به پزشک مراجعه کنید:
- استفاده از مرطوب‌کننده: استفاده از مرطوب‌کننده‌ها حداقل ۲ بار در روز می‌تواند به کاهش خشکی پوست و خارش کمک کند. محصولات حاوی عصاره آلوئه‌ورا یا گلیسیرین می‌توانند مفید باشند. مرطوب‌کننده‌های خنک کننده حاوی منتول، پماد یا کرم‌های کورتیکواستروئید هم برای رفع خارش و قرمزی مفید هستند.
- اجتناب از عوامل تحریک‌کننده: اگر خارش شما به علت مواد شیمیایی، صابون‌ها یا مواد غذایی مشخصی است، اجتناب از تماس با این عوامل می‌تواند به تخفیف خارش کمک کند.
- استفاده از کرم‌ها و لوسیون‌های ضدحساسیتی: برخی از کرم‌ها و لوسیون‌های ضدحساسیتی می‌توانند به کاهش التهاب و خارش پوست کمک کنند.
- حمام یا دوش خنک: این کار ممکن است به تسکین کوتاه‌مدت کمک کند، اما دوش‌گرفتن طولانی ممکن است آن را بدتر کند. مواظب باشید که آب خیلی گرم نباشد، یا از هیچ صابون، ژل یا محصولات حمام فوم استفاده نکنید، زیرا ممکن است خشکی پوست را افزایش دهد.
- داروهای ضدآلرژیک: در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای ضدآلرژیک یا ضدالتهابی مثل قرص هیدروکسی زین را تجویز کند تا به کنترل خارش و التهاب کمک کند.
- اجتناب از خراشیدن پوست: خراشیدن پوست ممکن است خارش را افزایش دهد و به آسیب پوست منجر شود. ناخن‌های خود را کوتاه نگه دارید.
- پوشیدن لباس‌های نخی گشاد: این کار می‌تواند مانع گرم‌شدن بیش از حد شما و بدتر شدن خارش شود. از پوشیدن پارچه‌هایی که پوست شما را تحریک می‌کنند؛ مانند پارچه‌های پشمی یا خراش‌دار اجتناب کنید.
- مدیریت استرس: استرس می‌تواند خارش پوست را تشدید کند. تمرینات آرام‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا، هیپنوتیزم یا ورزش می‌توانند به کاهش استرس و در نتیجه کاهش خارش کمک کنند.
چه زمانی برای درمان خارش پوست به پزشک مراجعه کنیم؟
برخی شرایط خارش پوست ممکن است نیاز به مشاوره و درمان تخصصی داشته باشند. به پزشک مراجعه کنید درصورتی‌که:
- اگر خارش، شدید و بدون جوش است.
- لب ها یا زبان دچار التهاب و متورم شده‌اند.
- مشکل تنفسی دارید.
- تب دارید.
- علائم خارش به صورت دائم در حال عود هستند.
- خارش آن‌قدر شدید است که قادر به خوابیدن نیستید.
- چرک‌ها خونریزی می کنند یا دلمه بسته‌اند.
- باردار هستید.
به‌طورکلی، هر گاه که خودتان یا دیگران تغییرات ناگهانی یا نگران‌کننده در خارش پوست مشاهده کنید، پزشک متخصص می‌تواند ارزیابی دقیق‌تری انجام دهد و درمان مناسب را توصیه کند. بسیار مهم است که آنها را در مورد داروهای گیاهی یا شیمیایی یا مکمل هایی که ممکن است مصرف کرده باشید، آگاه کنید.
جمع‌بندی
خارش پوست یک علامت معمول است که ممکن است به علت‌های گوناگون ایجاد شود. علائم آن شامل تحریک پوستی، خشکی، تغییرات در رنگ پوست و حتی بثورات است. برای درمان این عارضه ابتدا می‌توانید از روش‌های خانگی مثل استفاده از مرطوب‌کننده یا کمپرس‌های گرم استفاده کنید. اگر خارش بهبود نیابد یا با علائم نگران‌کننده همراه باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
پزشک با انجام ارزیابی تخصصی می‌تواند علت اصلی را تشخیص دهد و درمان مناسب را توصیه کند. مدیریت استرس، اجتناب از عوامل تحریک‌کننده، و استفاده از داروهای ضدآلرژیک نیز از راهکارهای درمانی ممکن است.
