بیماری ویتیلیگو (Vitiligo) یا برص (پیسی) اختلالی است که در آن پوست رنگدانه‌های خود را از دست می‌دهد. حدود یک درصد از جمعیت دنیا به پیسی یا برص مبتلا هستند. در این مقاله به بررسی بیماری ویتیلیگو و علل و علائم آن می‌پردازیم و به سوالاتی که در مورد برص یا پیسی مطرح است از جمله اینکه: آیا برص ارثی است، پیسی درد دارد، پیسی واگیر دارد، پیسی و ازدواج، پیسی و بارداری، پیسی در کودکان و روش‌های پیشگیری و درمان بیماری ویتیلیگو و اینکه آیا اصلا پیسی درمانی دارد یا خیر و … می‌پردازیم.
بیماری ویتیلیگو یا برص چیست؟
بیماری ویتیلیگو، برص یا پیسی یک بیماری پوستی است که در آن رنگ (رنگدانه‌ها) در نواحی از پوست از بین می‌رود. این مسئله باعث ایجاد لکه‌های سفید ناهموار می‌شود که رنگدانه ندارند، اما پوست طبیعی احساس می‌شود. در اثر این بیماری سیستم ایمنی بدن ملانوسیت‌ها (رنگدانه‌های پوست و مو) را از بین می‌برد. در نتیجه این اختلال رنگ پوست به‌خاطر از بین رفتن رنگدانه‌ها روشن‌تر از حالت طبیعی خود یا کاملا سفید می‌شود. در نتیجه بیماری پیسی موهای بدن هم در نقاط مبتلا به برص سفید و بی‌رنگ (نقره‌ای) می‌شوند.
بد نیست بدانید بیماری پیسی یا برص همه نژادها و زنان و مردان را به یک اندازه درگیر می‌کند اما در افرادی که پوست تیره دارند بیشتر رخ می‌دهد. بیماری برص در هر سنی ممکن است رخ دهد (پیسی در کودکان هم شایع است) اما معمولا در سنین زیر ۳۰ سال بیشتر احتمال ابتلا به آن وجود دارد.
علت بیماری برص یا پیسی (ویتیلیگو) چیست؟
ویتیلیگو زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های ایمنی سلول‌های سازنده رنگدانه‌های پوستی (ملانوسیت‌ها) را از بین می‌برند. تصور می‌شود که این تخریب به دلیل یک مشکل خودایمنی باشد. یک اختلال خودایمنی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن، که به طور معمول از بدن در برابر عفونت محافظت می‌کند، به جای آن به بافت‌های سالم بدن حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. در‌هر‌صورت علت دقیق ویتیلیگو یا پیسی ناشناخته است. ویتیلیگو ممکن است در هر سنی ظاهر شود. در برخی خانواده‌ها میزان ابتلا به این بیماری بیشتر است.
همان‌طور که گفتیم از بین رفتن رنگدانه‌های پوست علت ابتلا به پیسی است. اما یکسری عوامل ممکن است خطر از بین رفتن رنگدانه‌ها را بیشتر کنند:
- بیماری‌های خودایمنی: در بیماری‌های خودایمنی سیستم ایمنی بدون سلول‌های سالم (در مورد بیماری برص ملانوسیت‌ها) را مثل یک مهاجم خارجی تشخیص می‌دهد و برای از بین بردن آن بیش از حد واکنش نشان می‌دهد. در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی برای از بین بردن ملانوسیت‌ها تولید می‌شود.
- تغییرات ژنتیکی: یک جهش ژنتیکی یا تغییر در DNA بدن بر عملکرد ملانوسیت‌ها تأثیر می‌گذارد. بیش از ۳۰ ژن وجود دارد که می‌تواند خطر ابتلا به بیماری پوستی پیسی را افزایش دهد.
- استرس: می‌گویند استرس مادر بیماری‌هاست. استرس ممکن است میزان رنگدانه‌های تولیدی در بدن را تغییر دهد و تبدیل به یکی از دلایل ابتلا به پیسی شود.
- محرک‌های محیطی: عواملی مانند اشعه ماوراء‌بنفش و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی می‌توانند بر عملکرد سلول‌های ملانوسیت تأثیر بگذارند و با از بین بردن آن‌ها باعث پیسی یا برص شود.
بیماری‌هایی که خطر ابتلا به پیسی را افزایش می‌دهند کدامند؟
همان‌طور که گفتیم علت بیماری ویتیلیگو ناشناخته است اما برخی از بیماری‌های خودایمنی زیر ممکن است از جمله عوامل ابتلا به پیسی باشد:
- بیماری آدیسون (اختلالی است که زمانی رخ می‌دهد که غدد فوق‌کلیوی هورمون کافی تولید نمی‌کنند)؛
- بیماری تیروئید
- کم خونی پرنیشیوز(کاهش گلبول‌های قرمز که زمانی رخ می‌دهد که روده‌ها نتوانند ویتامین B12 را به خوبی جذب کنند)
- دیابت نوع 1
- لوپوس
- پسوریازیس
- روماتیسم فصلی
علائم و نشانه‌های ابتلا به ویتیلیگو یا پیسی کدامند؟
در صورت ابتلا به پیسی نواحی سفید با بدون رنگدانه روی پوست به طور ناگهانی یا تدریجی ظاهر می‌شوند. این مناطق مرز تیره‌تری دارند. لبه‌ها به‌خوبی مشخص هستند، اما نامنظم هستند. ویتیلیگو یا پیسی اغلب نواحی صورت، غشاهای مخاطی (داخل دهان، لب‌ها و بینی)، آرنج و زانو، پشت دست‌ها و پاها و ناحیه تناسلی را درگیر می‌کند و هر دو طرف بدن را به یک اندازه تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در برخی مواقع لکه‌های کوچک پوستی دوباره رنگدانه‌های خود را به دست می‌آورند.
آیا هر لکه سفیدی روی پوست پیسی است؟
همیشه ظهور لکه‌های سفید روی پوست نشانه ابتلا به پیسی نیستند. در برخی دیگر از عوارض پوستی نیز ممکن است شاهد ظهور لکه‌های سفید روی پوست باشیم. برخی از این عوارض پوستی عبارتند از:
- لوکودرمی شیمیایی: در برخی مواقع قرار گرفتن پوست در معرض بعضی از مواد شیمیایی صنعتی به سلول‌های پوست آسیب رسانده و سبب بروز لکه‌ها و مناطق سفید روی پوست می‌شود.
- تینا ورسیکالر: این عفونت قارچی پوست که شبیه پیسی است، می‌تواند لکه‌هایی تیره روی پوست روشن یا لکه‌های روشن روی پوست تیره ایجاد کند که گاهی با برص یا پیسی اشتباه گرفته می‌شود.
- آلبینیسم (زالی): در این اختلال ژنتیکی در اثر عدم تولید یا تولید اندک ملانین در پوست، مو و چشم‌ها این نواحی بی‌رنگ هستند.
- پیتریازیس آلبا: این عارضه با ایجاد نواحی قرمز و پوسته پوسته روی پوست خود را نشان می‌دهد. اما پیتریازیس یک اختلال پوستی خوش‌خیم است که در آن پوست (معمولاً در ناحیه گونه‌ها و بازوها) به‌صورت لکه‌ای به طور موقت رنگدانه‌های خود را از دست می‌دهند.
انواع پیسی از شدید تا خفیف
در مجموع ۲ نوع پیسی داریم: شدید و خفیف. در ویتیلیگو خفیف سطح لکه‌های سفید روی پوست محدود و روند گسترش آن‌ها آهسته است. در پیسی شدید سطح لکه‌ها بزرگ و وسیع است، حدود ۸۰ درصد پوست بدن را مبتلا کرده و سرعت انتشار آن در روی پوست قسمت‌های مختلف بدن سریع است.
انواع پیسی ممکن است به شکل‌های زیر خود را نشان دهند:
- عمومی: در این نوع پیسی ماکول‌ها (نواحی تغییر رنگ داده یا سفید پوست که رنگدانه خود را از دست داده‌اند) در نقاط مختلف بدن مشاهده می‌شوند. پیسی عمومی یا ژنرالیزه شایع‌ترین نوع پیسی است.
- سگمنتال: در این مدل پیسی فقط یک طرف بدن یا یک ناحیه مثل دست‌ها یا صورت دچار پیسی می‌شود و لکه‌های سفید در نقاط دیگر بدن مشاهده نمی‌شوند.
- مخاطی: در پیسی ناحیه تناسلی و غشاهای مخاطی مثل دهان و بینی مشاهده می‌شود.
- کانونی یا فوکال: در این نوع از ویتیلیگو فقط چند لکه سفید در یک منطقه واحد وجود دارد و جزو پیسی خفیف محسوب می‌شود.
- گسترده یا یونیورسال: در این نوع ویتیلیگو که نوع نادر پیسی است ۸۰ درصد پوست بدن رنگدانه‌های خود را از دست می‌دهد.
پیسی در کودکان و نوزادان
پیسی در کودکان در سنین ۴ الی ۵ سالگی ممکن است اتفاق بیفتد. اما پیسی در کودکان زیر یک سال هم محتمل است. در مورد تفاوت ویتیلیگو کودکان و نوزادان و بزرگسالان این نکته وجود دارد که در مورد برص در کودکان احتمال ابتلای نوزادان و کودکان دختر بیشتر از پسر بچه‌ها است. شایع‌ترین نوع ویتیلیگو در کودکان هم «پیسی سگمنتال» است. اگرچه گفته می‌شود که پیسی بیشتر یک اختلال خودایمنی است اما برخی پزشکان معتقدند که ژنتیک هم در این اختلال بی‌تاثیر نیست. در ۳۰ درصد کودکانی که دچار لکه‌های سفید برص شده‌اند یکی از اعضای خانواده نیز به این اختلال دچار بوده است.
روش‌های تشخیص ویتیلیگو یا پیسی
نحوه تشخیص پیسی در بزرگسالان با چشم غیرمسلح امکان‌پذیر است و نیاز به یک معاینه بصری دارد. در معاینات کامل‌تر ممکن است پزشک برای تشخیص ویتیلیگو از یک لامپ فرابنفش هم برای معاینه لکه‌های سفید روی پوست استفاده کند.
نمونه‌برداری از پوست برای تشخیص وجود یا عدم وجود ملانین نیز از سایر روش‌های تشخیص پیسی هستند. پزشک شما همچنین ممکن است برای بررسی سطح تیروئید یا سایر هورمون‌ها، سطح گلوکز و ویتامین B12 آزمایش خون انجام دهد تا سایر اختلالات مرتبط را رد کند.
در مورد تشخیص پیسی در بچه‌ها پزشک از سوابق خانوادگی هم سوال می‌پرسد.
درمان قطعی پیسی؛ برص درمان دارد؟
از آنجایی که پیسی یک اختلال خودایمنی است درمان قطعی برای ویتیلیگو وجود ندارد. درمان ویتیلیگو دشوار است. گزینه‌های درمانی اولیه شامل موارد زیر است:
- فتوتراپی یا نوردرمانی: یک روش پزشکی است که در آن پوست شما به دقت در معرض مقادیر محدودی از اشعه ماوراء‌بنفش قرار می‌گیرد. فتوتراپی ممکن است به تنهایی یا پس از مصرف دارویی که پوست شما را به نور حساس می‌کند انجام شود. این روش درمان باید توسط یک متخصص پوست انجام شود.
- برخی از لیزرها ممکن است به بازگشت رنگدانه‌های پوست کمک کنند.
- داروهایی که روی پوست اعمال می‌شوند، مانند کرم‌ها یا پمادهای کورتیکواستروئیدی، کرم‌ها یا پمادهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند پیمکرولیموس(Elidel) و تاکرولیموس(Protopic) ، یا داروهای موضعی مانند متوکسالن (Oxsoralen) نیز ممکن است کمک کنند.
- در موارد پیسی شدید که بیشتر قسمت‌های بدن تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد، پوست باقی‌مانده که هنوز رنگدانه دارد ممکن است رنگ‌زدایی یا سفید شود. این یک تغییر دائمی است که به‌عنوان آخرین گزینه درمان استفاده می‌شود.
به این نکته مهم توجه داشته باشید که پوست بدون رنگدانه در معرض خطر بیشتری در برابر آسیب‌های نور خورشید است. پس در صورت ابتلا به پیسی حتما از ضد آفتاب با طیف گسترده ((UVA و (UVB)، ضد آفتاب با SPF بالا یا ضد آفتاب سان بلاک (فیزیکی) استفاده کنید. همچنین در زمان قرار گرفتن در معرض نور خورشید از سایر محافظ‌ها مثل کلاه با لبه پهن و شلوار و پیراهن آستین بلند استفاده کنید.
چطور از ابتلا به پیسی پیشگیری کنیم؟
همان‌طور که پیش از این گفتیم دلیل اصلی ابتلا به بیماری ویتیلیگو مشخص نیست و ممکن است علل مختلفی برای ابتلا به آن وجود داشته باشد که مهم‌ترین آن‌ها بیماری‌های خودایمنی، استرس، نورژنیک (عصبی) ژنتیک و وراثت هستند. با رعایت برخی نکات می‌توان ریسک ابتلا به برص را کاهش داد.
- کرم ضدآفتاب استاندارد با SPF یک وسیله روزانه ضروری است. علاوه بر آن در صورت قرار گرفتن در معرض نور خورشید حتما از لباس آستین بلند و کلاه لبه‌دار استفاده کنید.
- به طور مرتب از کرم مرطوب کننده استفاده کنید.
- در صورت ابتلا به هر نوع بیماری خودایمنی حتما درمان خود را زیر نظر پزشک ادامه دهید.
سوالات متداول
بیماری ویتیلیگو یا پیسی چیست؟
به طور خلاصه ویتیلیگو را این‌طور شرح می‌دهیم: ملانین رنگدانه‌ای است که اساس پروتئینی دارد و توسط سلول‌های پوست به نام ملانوسیت تولید می‌شود و به پوست رنگ می‌دهد. در بیماری ویتیلیگو، ملانوسیت کافی برای تولید ملانین کافی در پوست وجود ندارد و همین مسئله باعث ایجاد لکه‌های سفید روی پوست یا مو می‌شود.
ویتیلیگو از کدام قسمت بدن شروع می‌شود؟
ویتیلیگو معمولاً روی دست‌ها، ساعد، پاها و صورت شروع می‌شود اما می‌تواند در هر قسمتی از بدن از جمله غشاهای مخاطی (پوشش مرطوب دهان، بینی، ناحیه تناسلی)، چشم‌ها و گوش‌ها هم ایجاد شود.
بیماری ویتیلیگو واگیردار و مسری است؟
خیر بیماری برص یا ویتیلیگو مسری نیست و از طریق تماس فیزیکی فرد به فرد واگیر ندارد.
بیماری ویتیلیگو ژنتیکی و ارثی است؟
در این باره باید مطالعات بیشتری انجام شود ولی تا اینجا می‌دانیم که حدود ۳۰٪ موارد ابتلا به پیسی جنبه ارثی و ژنتیکی دارد.
کسی که بیماری ویتیلیگو دارد می‌تواند ازدواج کند؟
بیماری ویتیلیگو چه برای زن و چه برای مرد منعی برای ازدواج ایجاد نمی‌کند چون نه واگیردار است و نه مشکل جدی سلامتی است.
بیمار ویتیلیگو می‌تواند باردار شود؟
زنان مبتلا به بیماری ویتیلیگو منعی برای بارداری ندارند.
بیماری پیسی درد دارد؟
بیماری پیسی درد ندارد فقط ممکن است ظاهر پوست، فرد را ناراحت کند که در این صورت برای پوشاندن نقاطی از پوست که رنگدانه خود را از دست داده‌اند می‌توان از کرم‌های مختلف استفاده کرد.
